ရတု

ရတုဟူသည္ သကၠတဘာသာ “ရိတု” မွ “ရတု” ျဖစ္လာသည္။ ရိတု ၏ အနက္မွာ `အခါရာသီ´(ရာသီဥတု)ဟု အဓိပၸါယ္ ရသည္။ ျမန္မာဘာသာ ေပါရာဏသက္သက္ ရတု လည္းရွိသည္။ `သဘင္´၊ `အခမ္းအနား´၊ `အေျခအေန´ ဟူေသာ အနက္သံုးမ်ဳိး ရသည္။
ဖြဲ႔ႏြဲ႕မႈတစ္ခုသည္ အမ်ားႏွင့္ ဆက္စပ္လွ်င္ သဘင္၊
တစ္ဦးတစ္ေယာက္ အတြက္ကိုသာ စပ္ဆိုလွ်င္ အခမ္းအနား၊
ပကတိ ျဖစ္ထြန္းေနေသာ သဘာ၀ဓမၼ အေျခအေနမ်ားကို ျပလွ်င္ အေျခအေန ဟူ၍ အနက္ရသည္။
ရတုသည္ လကၤာမွ ေပါက္ပြားလာေသာ ကဗ်ာအဖြဲ႔အႏြဲ႕ ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ လကၤာ ကဲ့သို႔ မဟုတ္၊ ဖြဲ႔ဆိုရာတြင္ စည္းစနစ္၊ ဥပေဒရွိသည္။
ရတုတြင္ တစ္ပုိဒ္တည္း ဖြဲ႔စပ္လွ်င္ ဧကပိုဒ္၊
ႏွစ္ပုိဒ္ ဖြဲ႔စပ္လွ်င္ အျဖည့္ခံ၊
သံုးပုိဒ္ ဖြဲ႔စပ္လွ်င္ ပိုဒ္စံု ဟူ၍ ေခၚဆိုသည္။ သံုးပိုဒ္ထက္ ပို၍ မဖြဲ႔ႏြဲ႕ၾကေပ။ တစ္ပိုဒ္ တစ္ပိုဒ္တြင္လည္း ပါဒ အေရအတြက္ (၁၀၈)ပါဒထက္ ပိုမို မဖြဲ႔ႏြဲ႕ၾကေပ။ အဖ်ားခ်မ်ားတြင္လည္း ခိုင္ညြန္႔ခက္ျဖာ ၇-လံုး၊ မဏိဆံက်င္ ၉-လံုး၊ အာသာ၀တီ ၀တ္ဆံ ၁၁-လံုး၊ မဏိဦးျပည္း ၁၅-လံုး၊ ေဇာ္တစ္ခိုင္လံုး ၁၉-လံုး စသည္ျဖင့္ အဖ်ားစာလံုး အေရအတြက္ သီးသန္႔ထားလ်က္ ရွိသည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ အေစာဆံုးေတြ႔ရွိေသာ ရတုမွာ သကၠရာဇ္(၇၀၀)ေက်ာ္ေလာက္က ပင္းယေခတ္ စတုရဂၤဗလ အမတ္ႀကီးေရးသားေသာ ရတု ျဖစ္သည္။ ထိုရတုသည္ ပုဂံဆရာေတာ္ (သို႔) ဆူးတြင္းပစ္ဆရာေတာ္အား ျမတ္စြာဘုရား တရားေတာ္ အေၾကာင္းႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ေမးျမန္းကာ ေရးသားထားေသာ အေမးပုစၧာရတု ျဖစ္သည္။ တဖန္ ဆရာေတာ္က ေျဖရတု ကိုလည္း ေရးသားခဲ့သည္။^[1]
ရတု အစ ျမန္မာစာေပတြင္ ပုဂံေခတ္အတြင္းကပင္ ရတုကဗ်ာမ်ား ေပၚေပါက္ေနသည္ဟု ထင္ျမင္ယူဆဘြယ္ျဖစ္သည္။ ပုဂံေခတ္ ‎ေပၚ ရတုမ်ားကို မ်က္ဝါးထင္ထင္ မေတြ႔ရွိၾကျငားေသာ္လည္း ရတုသေဘာ သက္ဝင္ေသာ လကၤာတိုကေလးမ်ားကို ‎ေတြ႔ရွိရျခင္းျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ပုဂံေခတ္ေပၚေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ကာရန္အစပ္အဟပ္ညီေသာ အဖဲြ႔ကေလးမ်ားကို ေတြ႔ရ ‎ျခင္းျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ထုိ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္မွာ မွားသည္ဟု မဆိုႏိုင္ေပ။ ဥပမာ ျပရမည္ဆုိေသာ္ သကၠရာဇ္ ၅၃၆ ခုႏွစ္ ‎နရပတိစည္သူမင္းႀကီးလက္ထက္တြင္ မင္းယဥ္နရသိခၤ၏ အထိန္းေတာ္ အနႏၱသူရိယအမတ္သည္ မင္းျပစ္မင္းဒဏ္ ‎ရာဇသံေၾကာင့္ ေသရအံ့ဆဲဆဲတြင္ ေရးခဲ့ေသာ ...‎
‎"သူတည္းတေယာက္၊ ေကာင္းဘုိ႔ေရာက္မူ၊ သူတေယာက္မွာ၊ ပ်က္လင့္ကာသာ၊ ဓမၼတာတည္း"‎ အစရွိသည့္ လကၤာတိုကေလးကို ဖဲြ႔ဆိုခဲ့သည္ကို ေထာက္၍လည္းေကာင္း၊ ထိုေခတ္ထိုကာလေလာက္ပင္ ဖဲြ႔ဆိုသည္ဟု ‎ယူဆအပ္ေသာ ...‎
‎"သိုးကေလး။ ။ပုပၸါးနတ္ေတာင္၊ အေခါင္ျမင့္မား၊ စံုေတာဖ်ား၌၊ နံ႔ရွားႀကိဳင္လြင့္၊ ခါတန္ပြင့္သည္၊ ‎ေရႊႏွင့္ယိုးမွား၊ ပန္းစကား"‎ အစရွိသည့္ ပုပၸါးနတ္ေတာင္ဘဲြ႔ လကၤာသည္လည္းေကာင္း၊ ထုိ႔ျပင္ က်စြာမင္းလက္ထက္ ဖဲြ႔ဆုိသည္ဟု ယူဆအပ္ေသာ ...‎ ‎"ျမကန္သာ။ ။ေတာင္က်ေခ်ာင္းေတး၊ ေရဝင္ေျပးလွည့္၊ ေရေအးၾကည္စြာ၊ ကန္ပိုင္မာလ်က္၊ ‎ၾကာေပါင္းထံုထံု၊ ငွက္မ်ိဳးစံုသည္၊ ဘံုဝတႎက၊ နႏၵာေလာ၊ တူစြဟုတၱာ။"‎ အစရွိေသာ 'ျမကန္ဘဲြ႔' လကၤာတိုကေလးသည္လည္းေကာင္း၊ ပဒေလးလံုး၊ ပဒသံုးလံုးျဖင့္ အစခ်ီ၍ ေလးလံုးစပ္ ကာရန္ ‎ျဖင့္ ဖဲြ႔ဆုိၿပီးလွ်င္ အခ်အပိုဒ္တြင္လည္း ရွစ္လံုး၊ ခုနစ္လံုး စသည္ျဖင့္ ခ်ဆိုဖဲြ႔ႏဲြ႔သည္ျဖစ္၍ လကၤာဟုပင္ တပ္အပ္ေခၚေသာ္ ‎လည္း စင္စစ္ေသာ္ကား ရတုသေဘာ သက္ဝင္သည္ဟု ဆုိရေပမည္။

စင္စစ္အားျဖင့္ ရတုသည္ လကၤာမွေပါက္ပြားလာေသာ ကဗ်ာအဖဲြ႔အႏြဲ႔ျဖစ္သည္။ သုိ႔ေသာ္ လကၤာကဲ့သို႔ မဟုတ္မူ၍ ဖဲြ႔ဆိုရာ ‎တြင္လည္း စည္းစံနစ္ရွိသည္။ လကၤာ၌ ပုဒ္ေရေပါင္း ဖဲြ႔လိုသမွ် ဖဲြ႔ႏုိင္သည္။ အဖ်ားခ်တြင္လည္း စာလံုးေရ အကန္႔အသတ္ ‎မရွိ၊ ရတုတြင္ကား တပိုဒ္တည္းဖဲြ႔စပ္လွ်င္ ဧကပိုဒ္၊ ႏွစ္ပိုဒ္ဖဲြ႔စပ္လွ်င္ အျဖည့္ခံ၊ သံုးပိုဒ္ဖဲြ႔စပ္လွ်င္ ပိုဒ္စံု ဟူ၍ ေခၚဆုိသည္။ ‎သံုးပိုဒ္ထက္ပို၍လည္း မဖဲြ႔ႏဲြ႕ၾကေခ်။ တပိုဒ္ တပိုဒ္တြင္လည္း ပဒ အေရအတြက္အားျဖင့္ "၁၀၈" ပဒထက္ ပိုမုိ၍ မဖြဲ႔ၾကေခ်။ ‎အဖ်ားခ်မ်ားတြင္လည္း (၇)လံုး၊ (၉)လံုး၊ (၁၁)လံုး၊ (၁၅)လံုး၊ (၁၉)လံုး စသည္ျဖင့္ အဖ်ားခ်စာလံုး အေရအတြက္ သီးသန္႔ ‎ထားသည္။

သကၠရာဇ္ ၇၀၀ ေက်ာ္ေလာက္တြင္ ရတုကဗ်ာအဖဲြ႔မွန္ဟု ဆုိအပ္ေသာ စတုရဂၤဗလ အမတ္ေရးသည့္ ...‎ ေရႊဘြားေတာ္ေအာက္၊ ကၽြန္၏ေလွ်ာက္ျဖင့္၊ မေလွ်ာက္ဝံ့ဝံ့၊ ေလွ်ာက္ဝံ့ဝံ့တည့္၊ ေၾကာက္ရြံ႕လ်က္ပင္၊ ‎စက္ေရႊစင္ကို၊ ထိပ္ျပင္ပန္းႏွယ္၊ ဆင္းစမၸယ္လ်က္၊ အစခ်ီေသာရတုကို ျမန္မာစာေပနယ္ပယ္တြင္ ေရွးဦးစြာေတြ႔ရသည္။ ေတြ႔ရွိရသမွ် ရတုတို႔တြင္ အထက္ပါ စတုရဂၤဗလ ‎အမတ္ ေရးသည့္ ရတုသည္ပင္လွ်င္ အေဟာင္းဆံုးရတုဟူ၍ ဆုိရေပမည္။ သုိ႔ေသာ္ ထိုရတုသည္ မယ္ဘဲြ႔၊ ေမာင္ဘဲြ႔ ‎မဟုတ္ေပ။ ျမတ္စြာဘုရား၏တရားေတာ္အေၾကာင္းႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ေရးသားထားေသာ ဓမၼသေဘာသက္ဝင္သည့္ ရတု ‎ျဖစ္သည္။ ‎

အင္းဝေခတ္မွ အစျပဳ၍ ရတုနယ္ပယ္သည္ က်ယ္ဝန္းလာသည္။ ထုိေခတ္တြင္ မယ္ဘဲြ႔၊ ေမာင္ဘဲြ႔၊ ေက်းေစရတုမ်ား ‎ေပၚေပါက္ လာေခ်ၿပီ။ သကၠရာဇ္ ၉၀၀-ေက်ာ္ေလာက္တြင္ ရတုနဝေဒးႀကီးဟု ေက်ာ္ေစာထင္ရွားေသာ စစ္ကိုင္း ‎ေထာင္သင္းမွဴး(ေခၚ) စလင္းလက်္ာ(ေခၚ)ျပည္ န၀ေဒးႀကီးသည္ ရတုပုဒ္ေရေပါင္း ၃၀၀-နီးပါးမွ်ကို စပ္ဆုိဖဲြ႔ႏဲြ႔ခဲ့သည္။ ထုိေနာက္ ေတာင္ငူေခတ္တြင္ နတ္သွ်င္ေနာင္ ရတုကဗ်ာအဖဲြ႔ ‎သည္ မ်ားစြာ ေခတ္စားလာၿပီးလွ်င္ လူပုဂၢိဳလ္တို႔ အမ်ားအျပားဖဲြ႔ဆုိလာၾကသျဖင့္ ထုိေတာင္ငူေခတ္ကို ရတုေခတ္ႀကီး ဟူ၍ ‎လည္း ေခၚတြင္ေလသည္။
ရတု(အခမ္းအနား)မ်ား ႏွစ္ပတ္လည္အခမ္းအနားမဂၤလာမ်ားကုိလည္း ရတုဟု ေခၚဆုိၾကေသးသည္။ ထုိႏွစ္ပတ္လည္ ႏွစ္မ်ား၏ အေခၚအေ၀ၚမ်ားမွာ အမ်ိဳးအမည္ မ်ားစြာ ကြဲျပားျခားနားသည့္ အျပင္ အေမရိကန္ႏွင့္ ျဗိတိသွ် အဂၤလိပ္တုိ႕ပင္ ႏွစ္ ၆၀ ကုိ ေခၚေ၀ၚပုံခ်င္း မတူ ၾကေပ။ ျဗိတိသွ်တုိ႔ကႏွစ္ ၆၀ ကုိ စိန္ရတု (Diamond Jubilee) ဟုေခၚဆုိၾကျပီး အေမရိကန္တို႕က ၇၅ ႏွစ္ကုိ Diamond Anniversary ဟုသတ္မွတ္ၾကသည္။( ျမန္မာႏွင့္တူသည္)
ႏွစ္ပတ္လည္ရတုမ်ား ထုိ႕ျပင္ Jubilee ရတုႏ်စ္ပတ္လည္မ်ားႏွင့္ Anniversary ႏွစ္ပတ္လည္ တုိ႕ သတ္မွတ္ပုံမွာလဲ အနညး္ငယ္ ကြဲျပားေပသည္။ မ်ားစြာေသာ Anniversary တုိ႕တြင္ အထူးအမည္နာမမ်ားရွိၾကသည္။ လူမႈေရးရာႏွစ္ပတ္လည္ စသည္ျဖင့္ကြဲျပားၾကေသး သည္။အထူးသျဖင့္ လက္ထပ္ႏွစ္ပတ္လည္ မ်ားကုိ အထူးအမည္နာမ ၀ိေသသတပ္ပုံတို႔မွ ာ စိတ္၀င္စားစရာ ေကာင္းလွပါသည္။ ထုိအမည္မ်ားမွာ . . .

ႏွစ္	ရတုအမည္
၁	စကၠဴရတု
၂	ခ်ည္ရတု
၃	သားေရရတု
၄	လီနင္အ၀တ္အထည္ရတု
၅	သစ္သားရတု
၆	သံရတု
၇	သုိးေမြးရတု
၈	ေၾကး၀ါရတု
၉	ေၾကးနီရတု
၁၀	သံျဖဴ(သို႔) အလူမီနီယမ္ရတု
၁၁	သံမဏိရတု
၁၂	ပုိးရတု
၁၃	ဇာရတု
၁၄	ဆင္စြယ္ရတု
၁၅	ပံုေဆာင္ခဲရတု
၁၇	စိမ္းျပာေက်ာက္ရတု
၂၀	ေၾကြထည္ရတု
၂၅	ေငြရတု
၃၀	ပုလဲရတု
၃၅	သႏၱာ(သုိ႔)ေက်ာက္စိမ္းရတု
၄၀	ပတၱျမားရတု
၄၅	နီလာရတု
၅၀	ေရႊရတု
၅၅	ျမရတု
၆၀	စိန္ရတု(အဂၤလိပ္)
၇၀	ေရႊျဖဴရတု(အဂၤလိပ္)
၇၅	စိန္ရတု(အေမရိကန္)
၈၀	၀က္သစ္ခ်ရတု
၁၀၀	ရာျပည့္ရတု

ထုိ႕ျပင္ ႏွစ္ေပါငး္ရာေက်ာ္မ်ားကုိေခၚေသာ လက္တင္အမည္နာမတို႕လညး္ သီးသန္႕ရွိေပသည္။ ၄င္းတုိ႕ကုိ ဗဟုသုတ အျဖစ္ေဖၚျပရလွ်င္ျဖင့္ .. ႏွစ္ ရတု ၁၂၅ Quasquicentennial ၁၅၀ Sesquicentennial ၁၇၅ Erquasquicentennial ၂၀၀ Bicentennial ၂၅၀ Semiquincentennial ၃၀၀ Tercentennial (or) Tricentennial ၄၀၀ Quadricentennial ၅၀၀ Quincentennial ၆၀၀ Sexacentennial ၇၀၀ Septuacentennial ၈၀၀ Octocentennial ၉၀၀ Nonacentennial ၁၀၀၀ Millinnial ၂၀၀၀ Bimillennial စသည္တုိ႕အသီးသီးျဖစ္ၾကပါသည္။